เนมิราชชาดก : กษัตริย์ผู้ทรงธรรม

กษัตริย์เนมิราชผู้ยึดมั่นในสัจจะและความตั้งใจอันแรงกล้า แม้ต้องสละราชสมบัติเพื่อธรรม

บำเพ็ญบารมีขั้นสูงสุด : อธิษฐานบารมี

พระเจ้ามหาราชผู้ปกครองนครมิถิลา ทรงพระนามว่า เนมิกราช พระองค์ทรงครองราชย์ด้วยคุณธรรมและความยุติธรรม จนเป็นที่เคารพรักของประชาชนทั่วแคว้น พระองค์ทรงสงสัยว่าระหว่างการให้ทานกับการรักษาศีล อย่างไหนมีอานิสงส์มากกว่ากัน

ท้าวสักกะ จึงส่งรถทิพย์ลงมายังโลกมนุษย์ เพื่อเชิญพระเนมิกราชไปชมสวรรค์ พระองค์ทรงรับคำเชิญ แต่ก่อนที่จะขึ้นสู่สวรรค์ พระองค์ทรงขอชม นรก เพื่อเรียนรู้ถึงผลของกรรม

เมื่อได้เห็นความทุกข์ทรมานของผู้ที่ทำบาป พระเนมิกราชทรงสอนให้ทุกคนหมั่นสร้างบุญกุศล ละเว้นความชั่ว และดำรงตนในธรรม จากนั้นพระองค์เสด็จไปยังสวรรค์ ทอดพระเนตรความสุขของผู้มีศีล มีธรรม และได้ทรงย้ำเตือนถึงผลแห่งกรรมดีและกรรมชั่ว

เมื่อกลับมายังมนุษยโลก พระเนมิกราชทรงตั้งพระทัยแน่วแน่ที่จะเป็นแบบอย่างของความดี เพื่อชักนำประชาชนให้ดำเนินตามหนทางแห่งธรรม

“เนมิ” มีความหมายว่า “ล้อ” หรือ“วงล้อ” ซึ่งในบริบทนี้อาจจะสื่อถึงวงล้อแห่งธรรม หรือสิ่งที่หมุนเวียนไปตามหลักธรรมชาติ เช่น วัฏจักรชีวิต หรือวัฏสงสาร

• เนมิราชชาดก มีจุดที่คล้ายกับเรื่อง “พระมาลัย” ตรงที่พระมาลัยเถระเดินทางไปนรก-สวรรค์แล้วนำเรื่องมาเล่าให้มนุษย์ฟัง
• วรรณคดีไทย “ไตรภูมิพระร่วง” มีอธิบายเรื่องภูมิต่างๆ ทั้งนรก มนุษย์โลก และสวรรค์ มีการบรรยายผลของการทำดี-ทำชั่วละเอียดคล้ายเนมิราชชาดก

• กษัตริย์เนมิราช บำเพ็ญบารมีขั้นสูงสุด คือ อธิษฐานบารมี คำว่า อธิษฐาน ในที่นี้ไม่ใช่การขอพร แต่หมายถึงความตั้งใจมั่น ความมุ่งมั่นที่จะทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งให้สำเร็จ
• พระเจ้าเนมิราชแสดงให้เห็นอธิษฐานบารมี โดย
  • ตั้งใจแน่วแน่ในการค้นหาความจริงเรื่องอานิสงส์ของทานและศีล
  • ไม่หวั่นไหวเมื่อได้เห็นทั้งนรกและสวรรค์
  • มุ่งมั่นในการนำสิ่งที่ได้เรียนรู้มาสั่งสอนประชาชน
  • ตัดสินใจอย่างเด็ดเดี่ยวในการออกผนวช
• เรื่องนี้สอนว่าการทำความดีไม่จำเป็นต้องเลือกระหว่างทานกับศีล แต่ควรทำควบคู่กันไป เพราะต่างก็มีคุณค่าในตัวเอง
• นรกและสวรรค์อาจไม่ใช่สถานที่ แต่คือ “สภาวะจิตใจ” ของเราในปัจจุบัน การเลือกทำดีหรือทำชั่วส่งผลต่อความสุขหรือทุกข์ในทันที

เนมิราชชาดกเป็นเรื่องที่สอนให้เราเห็นคุณค่าและความสำคัญของการทำความดี การบำเพ็ญบารมี และการมีเป้าหมายสูงสุดในชีวิตเพื่อนำไปสู่การหลุดพ้นจากทุกข์